گیلانغرب ، گیەڵان = gyallan  است ، نه گیلان = gilan

 گیلان غرب با  قدمتی به روایت  تاریخ  کهن  ایل کلهر .

 

 

 

کــوردان  کـــەڵــهـــوڕ

 

تحقیقات و مستندات تاریخی گرد آوری شده توسط آقای اردشیر  کشاورز در خصوص پیشینه ی تاریخی منطقه گیلان و طایفه گیلانی از قدیم الیام به همین نام ( گیه لان)  که  هشت سال قبل از کشف و رونمایی قبور اجداد طایفه گیلانی کلهر که اسم طایفه گیلانی و گیلان  19_ 986 _559 سال قبل ,یعنی در تواریخ 247  _ 451 و 877 هجری قمری   بر روی آنها حک شده  ، این  مطالب را منتشر کرده است

 

در سال هایی دور در کتابی به نام کرمانشاهان و تمدن دیرینه ی آن ذیل تشریح مباحث مربوط به شهرستان گیلان غرب بند ۳ وجه تسمیه و سابقه ی تاریخی آن آمده بود » که نام این ناحیه در گذشته امله بوده است ، در زمان رضاشاه به واسطه ی شباهت جنگل های انبوه و وجود برنج زارهای آن به جنگل و برنج زارهای گیلان نام آن به گیلان غرب تغییر یافته است- البته نویسنده ی محترم در ارجاع به مستند مربوطه صفحه ی منابع و یادداشت های فصل نهم ردیف ۶ ـ به منبع سازمان برنامه و بودجه سمینار بررسی مسایل جامعه ی عشایری ایران ـ کرمانشاهان از ۲ الی ۵ تیرماه ۱۳۵۵ ش ، جلد دوم ص ۲۶ اتخاذ سند کرده اند ،

 گو این که اقدام نویسنده از نظر علمی درست ، اما کنکاش بیشتری را با توجه به کتاب تحقیقی اختصاصی کرمانشاهان و تمدن دیرینه ی آن ایجاب می کرد ، موضوع از همان سال ها به اصطلاح بیخ پیدا کرد به جراید کشیده شد و بعد هم به مراکز فرهنگی دیگر و علیرغم توضیحاتی که در ارتباط باموضوع و نادرست بودن آن داده شد ،البته تخم لقی که کاشته شده ثمره ی خود را داده است و پژوهش ها و تحقیقات سبک و بی مایه ای که نه از سرحوصله و صداقت علمی بلکه جهت رفع نیازهای فوری و آنی باب روز شده است به این مورد بی محتوا ومبنا دامن زده است،

 و لذا جلوگیری از نشر بیشتر آن مقدور نیست و اما لازم است هرچند گاهی موضوع را یادآور اذهان عمومی جامعه کرد تا به کلی بیان توضیحات وجه تسمیه ی ناصحیح گیلان غرب بر واقعیت و حقیقت امر غالب نشود و لذا حدوث امر و نگارش این وجیزه برهمان روال و اندیشه ی پیشین  باز گردد، در هر حال نگارش کلمه ی ( امله ) بدون آوانگاری وحرکات سه گانه و اعراب در کتاب موصوف به جای ( عَملَه ) به کارگیری یک کلمه ی ناصحیح است .

 چرا که ( عمله )= مجموعه ی مردمانی سیار و چادرنشین را گویند که در سفر و حضر خان ـ رئیس ایل ـ ایلخان و یا والی را همراهی می کنند و در اصطلاح عرف عشایری ( پشت ماله ) و یا ( قیطول ) هم معنی می دهد. مانند عمله قشقایی که هم همراهان و ابواب جمع ایلخان قشقایی معنا می دهد و هم یکی از طوایف عشایری ایل قشقایی است .

مانند ( عَمْلَه ) یکی از طوایف شهرنشین شده لرستان در خرم آباد که مردمان کمالوند را پدید آورده و در سیاحت نامه ی مسیوچریکف از آنان یاد شده است و برهمین قیاس مانند ( عمله ) والی پشتکوه ،( عمله ) داودخان امیر اعظم ایلخان بزرگ ایل کلهر و لذا اطلاق ( عمله ) آن هم با این املای ناصحیح ( امله) به محل و مکان ثابت ناصحیح است .

 ۱- چنانچه در خاطرات علی اکبرخان سردار مقتدر سنجابی می خوانیم : » عمله داوودخان در محل موسوم به " ویژه نان " مستقر بود ، در یک فرسخی عمله قریب دویست سوار کلهر دلیرانه مقاومت کردند. ایستادگی و سرسختی یک ساعته ی کلهرها برای کوچ دادن (عمله ی ) خود بود که قسمت عمده ی اثاثیه و تمام زن و بچه ی خویش را از میدان خطر خارج ساختند و لذا ( عمله ) در آن مقطع رخ داد حوادث در محلی به نام _( ویژه نان ) مستقر بوده ، در روزگاری دیگر در اطراف قلعه ی اسطوره ای وتاریخی گیلان در جلگه ی گیلان با همین نام و در جاهایی دیگر در تغییر فصول سال و در تابستان ها بیشتر در ( سرگول قمگه ) در حواشی گواوور مستقر می شدند)

 

۲- چنانچه سر ـ هنری ـ راولینسون افسر نظامی ی استعماری انگلستان واحد خدمت هنگ سیخ در هندوستان که به عنوان مستشار نظامی بهرام میرزایی معزالدوله در زمان سلطنت محمدشاه (۱۲۵۰ -۱۲۶۴ هـ . قمری یعنی ۱۹۰سال پیش ) از طریق دیره به گیەڵان سفر کرده است و به واسطه ی برف گرفتگی بلندی های (چله) که او (چیله) نوشته اند آورده است : گیلان توسط ماژوررنل به جای کُلُنی بر روی نقشه ترسیم شده و مسیر اسکندر به طرف شوش راماژور از گیلان نوشته .)

 

۳ - و در جایی دیگر می نویسد : » با پایین رفتن از ارتفاعات  سنبله جاده در حدود ۱۶ کیلومتر  به سمت جنوب شرقی در  امتداد  جلگه ی گیلان  و به طرف خرابه های دهکده ای به همین نام   (گیەڵان)   پیش می رود، جلگه ی گیلان در میان ارتفاعات سنبله و اناریش قرار گرفته و از نهر قابل توجهی که بین قصرشیرین و خانقین به حلوان می پیوندد ، آبیاری می گردد ، در این جلگه کشت برنج به حد وفور رواج دارد و خرابه های  گیه لان در چند فرسخی ضلع جنوبی منتهی علیه جاده کرمانشاه بغداد  پایین تر از سراب اصلی قرار دارد که خرابه های قدیمی روستای گیلان  نسبتاً بزرگ بوده در جلگه ی گیلان یافت می شود)

 (۴) چنین ذکر شده که گیلانی نام یکی از طوایف اصلی و بومی و گرمسیری بزرگ ، ایل کلهر است با یای " ی " نسبت منسوب به منطقه گیلان .

 (۵) . گیلان یکی از رقبات موقوفه ای حاجی زادگان کلهر است برابرمندرجات وقف نامه ای که به سال ۱۲۴۳ هجری قمری هفت سال قبل از مرگ فتح علیشاه قاجار تنظیم شده است و در بخشی از آن می خوانیم. بعد ذالک همگی و تمامی کلیه بقدرالحصه از گیلان و دیره و چله و گواور و)

 

(۶)سروان بلوشر آناشه میلیتر یا وابسته نظامی آلمان در جنگ جهانی اول جهت بسیج نیروهای عشایری گیلان در سال ۱۳۳۴ هجری قمری همراه هیأتی عازم منطقه گیلان شده ، درگیلان میهمان مرحوم سلیمان خان امیر اعظم بوده است . می نویسد  عمله ی گیلان جایی بود که تعداد سکنه ی آن برحسب وضع مرتع تغییر می کرد . هنگامی که وارد شدیم ، تعداد اهالی آن به حدود ده هزار تن بالغ می شد و موقعی که بعدها آنجا را ترک کردیم به صد نفرهم نمی رسید. 

 

وقتی این ناحیه کاملاً مسی می شد ، چادر پهلوی چادر به چشم می خورد ، وقتی که اهالی محل را ترک می کردند پارچه ی چادر را با خود می بردند.این نوشته ی بلوشر همان موردی است که در کوچ گرمسیری و سردسیری ایلخانان کلهر همراه ابواب جمع و یا عمله ی خود داشته اند ، گاهی ده هزار نفر و گاهی صد نفر ، امروز در گیلان ـ فردا ـ در ویژه نان ـ نیان و قیلان ـ گواور و .)

۷-در جغرافیای نظامی رزم آراء پیرامون گیلان و با نام گیلان می خوانیم -گیلان : گیلان امروز سکنه ی آن در حدود ۱۵۰۰ نفر و به واسطه ی وقوع در روی محور نفط شاه ، عیلام ، یک محور نفوذی و قابل توجه گردیده و گنجایش زراعتی آن ۴۰۰ جفت است و روستا هایی متعدد در حواشی آن به نام گیلانی  وجود دارند.

 (۸) دهها مدرک و سند معتبر چون تعیین مرزها و خطوط سرحدی مربوط به سال ۱۹۱۴ و قبل از شروع جنگ جهانی اول با حضور نمایندگان کشورهای انگلیس و روس و عثمانی و ایران ، عهدنامه ، مقاوله نامه و . در اختیار هست که  منطقه گیلان ، همچنان از قدیم الیام به نام گیلان و مرکز ایل بزرگ کُرد کلهر بوده است . 

۹-   با توجه به اینکه تمامی مناطق حتی مناطقی که خیلی کوچکتر و ناشناخته تر از گیلانغرب بوده ،در گذشته دارای اسم خاص خود بوده اند.سوال اینجاست ایا امکان دارد که منطقه ی استراتژیک گیلان با وجود سراب بزرگ مورت و دشت حاصل خیز گیلان و مسیر جاده ابریشم بودن و آثار و تمدن هفت هزار ساله ی خود از جمله تپه قلعه ی قلا ، قلعه ی مهر نگار ، قلعه ی عمله قیوت ،کاخ کسرایی بی نظیر سراب،آثار خرابه های قلعه ها و آتشکده های روستای قدیمی گیلان،و صد ها آثار دیگراز گذشته تا 90 سال پیش  بی نامو نشان بوده باشد؟! و اولین کسی که بر آن اسم می گذارد رضا شاه پهلوی باشد.!!؟

امید وارم  در این خصوص دستندرکاران و مسئولان عزیز استان تجدید نظر حاصل کنند و اسم زیبای گیلان که از گذشته ی دور به این منطقه نگاشته شده به جایگاه اصلی خود بازگردانند

 

منابع:

 

۱- افشار سیستانی ، ایرج ، کرمانشاهان و تمدن دیرینه آن ، ج دوم ، انتشارات زرین چاپ اول ـ تابستان ۱۳۷۱ ، تهران ، صص ۱۵۸۹-۱۵۹۰ ۲-سردار مقتدر سنجابی ، علی اکبرخان ، ایل سنجابی و مجاهدت ملی ایران تحریر و تحشیه دکتر کریم سنجابی ، نشر شیرازه ج اول ۱۳۸۰ ، تهران ص۱۳۶ -راولینسون ، سر ، هنری ، سفرنامه راولینسون ، گذر از زهاب به خوزستان ، ترجمه ی امان اللهی بهاروند ، سکندر ، مؤسسه ی انتشارات آگاه ، ۱۳۶۲ ، تهران ،ص ۴۸ ۴- همان ، ص ۴۵ ضمناً در حال حاضر (چله )  بالاتر از گیلان غرب قرار دارد. ۵-کریمی ، بهمن ، جغرافیای تاریخی ایران ، 

۶-کشاورز ، زندگان عرصه ی عشق ، مجلدات سه جلدی ، جلد دوم ، ص۱۲۱۶ ، انتشارات تاق وسان ، کرمانشاه ، ۱۳۲۸

۷- بلوشر ، ویپرت ، سفرنامه بلوشر ، ترجمه جهانداری ، کیکاووس ، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی ، چاپ اول ۱۳۶۳ ، تهران ، ص ۵۲

۸- رزم آرا ، علی ، سرتیپ ، جغرافیای نظامی ایران ، کرمانشاهان ، ۱۳۲۰ ، تهران ، اداره جغرافیایی ارتش ، ص ۳۷

 

تاریخ  نگارش ۱۳۸۶.۷.۶

 گیلانغرب پیشینه ی اسطوره ای تاریخی دارد 1386